آرامگاه مشتاقیه در کرمان
آشنایی با آرامگاه مشتاقیه در کرمان
گنبد مشتاقیه که به سه گنبدان نیز شهرت دارد، از آثار دوران قاجار در شهر کرمان است. این آرامگاه در شهر کرمان ابتدای خیابان ۱۷ شهریور و در ضلع شرقی مسجد جامع کرمان قرار دارد.
این آرامگاه در ابتدا محلی بوده به منظور تدفین میرزاحسین خان راینی که حاکم کرمان بوده و در اواخر دوره زندیه و جد اعلای سادات معروف به میرحسینی راینی نیز ساخته شده بوده است و نام گذاری این آرامگاه به مشتاقیه از این بابت بوده و به دلیل دفن مشتاق علی شاه در این مکان بود است.
زمانی که به بازدید از آرامگاه مشتاقیه در کرمان می روید، سه گنبد را خواهید دید که در واقع هر کدام از این گنبدها متعلق به یک مقبره هستند و دو مورد از گنبدهایی که در این مجموعه وجود دارند نیز کاشی کاری شده اند و یکی از آن ها متعلق به مشتاق علی شاه و دیگری متعلق به مقبره ی کوثر علی شاه همدانی می باشد، گنبد آجری در این آرامگاه نیز متعلق به شیخ اسماعیل هراتی است. البته کاشی کاری های دو گنبد مذکور از ابتدای ساخت آرامگاه وجود نداشته اند و در دوره‌های بعد نصب شده اند، ولی گنبد آجری از ابتدای ساخت در زمان قاجاریه به همین شکل بوده است.
آرامگاه مشتاق علی شاه
آثار تزیینی مجموعه‌ی مشتاقیه که در قرن اخیر ساخته شده و شامل کاشی‌کاری، نقاشی، گچ‌بری، کاربندی و مقرنس است. آرامگاه مشتاقیه علاوه بر این مقابر، مسجد و رواق نیز دارد به علاوه این که دو اتاق در این آرامگاه ساخته شده که محل دفن بسیاری از بزرگان است.
همچنین جالب است بدانید که مقبره ی شمالی که مقبره ی مشتاق علی شاه باشد تزئینات داخلی بسیار جالبی دارد و به همراه منبری ارزنده از زمان قاجار در آن باقی مانده است و همچنین حیاطی دارد که حوضی زیبا و درختانی پرشمار فضای خاصی از آن را نیز به وجود می آورد، آرامگاه مشتاقیه در سال ۱۳۴۵ به شماره ی ۵۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشتاق علی شاه که بود؟
در قرن سیزدهم هجری قمری، فردی به نام میرزا محمد تربتی زندگی می کرده است که از صوفیان آن زمان به شمار می رفته و پدر مادرش اهل تربت حیدریه در استان اصفهان بوده اند. وی در دوران کودکی خود به واسطه ی از دست دادن پدر، زندگی سختی را نیز تجربه کرد و برادرانش میرزا محمدتربتی را به مکتب خانه اصفهان فرستادند و وی به دلیل علاقه ای که به این شکل از تحصیل نداشت بعد از گذشت مدت کوتاهی ترک تحصیل کرد. دتی نیز با اصرار برادرانش در کارگاه بافندگی مشغول به کار شد اما این کار را نیز به سبب نداشتن علاقه ترک کرد. میرزا محمد مدتی را هم این بار بنا بر میل خود به سمت کشتی پهلوانی رفت و در زورخانه ی محیط صادقی ثانی اصفهان به ورزش پهلوانی پرداخت و در این مورد تا حد قابل قبولی پیش رفت، اما علاقه ی میرزامحمد در زمینه ای دیگر بود.
میرزا محمدتربتی ملقب به مشتاق علی شاه نیز به دلیل صدای خوبی که داشت از نوجوانی در مراسم های عزاداری سید الشهدا به نوحه خوانی می پرداخت و به شدت به موسیقی ایرانی و شناخت دستگاه های آن نیز علاقمند شد. به نحوی که بعد از همه ی این فراز و نشیب ها نزد استاد درویش تقی رفته و به کسب مهارت در زمینه ی موسیقی مشغول شد. به دلیل علاقه ی میرزامحمد تربتی به موسیقی توانست که بسیار در این زمینه موفق باشد، تا جایی که به یکی از برجسته ترین نوازندگان سه تار در زمان خودش تبدیل شود. کسانی که با موسیقی سنتی و سازهایش مختصر آشنایی داشته باشند می‌دانند که سیم چهارم سه‌تار که اکنون به سیم مشتاق مشهور است از ابتکارات میرزامحمد تربتی است.
اما موسیقی تنها موفقیت مشتاق علی شاه نبود و آشنایی او با تصوف و افراد مهمی که در این زمینه با آن ها آشنا شد نظیر شاه نعمت الله ولی سبب شده تا به فردی بسیار مهم تبدیل بشود و در زندگی افراد زیادی نقش پررنگی داشته باشد. اما برخی از افراد که با وی خصومت شخصی داشتند با توطئه و شایعه هایی که بر علیه تنظیم کردند سبب شدند که در روز جمعه ۲۶ ماه رمضان سال ۱۲۰۶ هجری قمری به هنگام حضورش در مسجد جهت ادای فرایض، ملاعبدالله مجتهدکرمانی تحت تاثیر همین شایعات وی را دستور سنگسار بدهد و مردم مشتاق را به هنگام خروج از مسجد در چاله‌ای افکنده و او را سنگسار کردند. در جریان این سنگسار کردن علاوه بر مشتاق، یکی از مریدانش به نام درویش جعفر هم به قتل رسید که به جهت جلوگیری از اصابت سنگ‌ها به مشتاق خود را در مقابل وی قرار داده بود.
محمدعلی خان راینی (فرزند میرزا حسین خان راینی) که از مریدان مشتاق بود، پیکر مشتاق و درویش جعفر را در کنار مقبره‌ی پدرش (محل فعلی آرامگاه) دفن کرد.
کوثر علی‌شاه همدانی
دیگر فردی که در مجموعه آرامگاه مشتاقیه در کرمان دفن است، کوثر علی شاه است که نام اصلی وی حاج ملا محمدرضا همدانی بوده و از صوفیان قرن سیزدهم هجری و فرزند حاج محمد امین از نوادگان شیخ اشراق شهاب الدین سهروردی بوده ایت. وی از اهالی همدان بود و تحت تاثیر عرفای بزرگی چون حسین علی‌شاه اصفهانی قرار گرفته و به تصوف روی آورده است. همچنین با صوفی شاعر، مجذوب علی‌شاه همدانی معاشرت داشته و با ایشان به زیارت مکه هم رفته است. کوثرعلی شاه، بعد از این که خانه اش در همدان را به تحریک مخالفانش ویران شد و اموالش را غارت بردند به تبریز رفت و نزد عباس میرزانائب السلطنه رفته و مورد عزت و احترام ایشان قرار گرفت و همراه با میرزامحمد به کرمان رفت. در زمان کوثر علی‌شاه، هانری پادُری، مبلغ معروف مسیحیان به ایران آمده و به تبلیغ دین مسیحیت اقدام کرد. کوثر علی‌شاه در حمایت از نبی مکرم اسلام و در رد ادعای پادری، رساله‌ای به نام ارشادالمضلین فی نبوه خاتم‌النبیین نوشت.
آثار متعددی از این عارف صوفی بر جای مانده است که در میان آنها آثار ادبی اش بیشتر مورد توجه قرار گرفته اند. از آن جمله می توان به تفسیر قرآن کریم به نظم معروف به دارالتنظیم فارسی اشاره کرد. همچنین اشعار بسیاری از وی در قالب‌های غزل و مثنوی موجود است.
کوثر علی‌شاه در سال ۱۲۴۷ هجری قمری در کرمان در گذشت و در کنار مشتاق علی‌شاه دفن شد.
شیخ اسماعیل هراتی
در میان سه گنبد آرامگاه مشتاقیه در کرمان، تنها یک گنبد کاشی‌کاری ندارد که به عقیده‌ی معماران قدیم علت عدم نصب کاشی‌کاری روی این گنبد این است که گنبد کاشی به خود نمی‌گیرد. این گنبد آجری متعلق به شیخ اسماعیل هراتی است.
شیخ اسماعیل، فقیری درویش و پیرمردی روحانی بود که در کنار مقبره‌ی مشتاق علی‌شاه زندگی می‌کرد. وی به عبادت زیاد معروف بود و از کسی کمکی قبول نمی‌کرد. شیخ اسماعیل اموال بسیار مختصری داشته است. پیراهنی بلند و پشمی مخصوص زمستان، پیراهنی کرباسی مخصوص تابستان و یک پوست آهو که هم فرش و هم رختخواب او بوده است. امرار معاش شیخ اسماعیل از دسترنج خودش بوده است. وی یا مشغول به خشت‌زنی بوده یا خمیر گل کوزه‌گران را لگد می‌کرده است.
دیگر بزرگان صوفی در آرامگاه مشتاقیه
همانطور که گفتیم، در کنار سه بقعه ی معروف دیگری که در آرامگاه مشتاقیه در کرمان، دو اتاق دیگر وجود دارد که به منظور تدفین پیروان و هم مسلکان مشتاق علی شاه نیز ساخته شده است و بسیاری از صوفیان شناخته شده و صاحب منزلت را در این مکان دفن کرده اند، که از جمله ی آنها می توان به علی شاه صوفی نیز اشاره کرد. میرزامحمدحسین رونق کرمانی مشهور به رونق علی‌شاه، شاعر و عارف صوفی مسلک همدوره‌ی مشتاق و از نوادگان خواجه نصیرالدین طوسی است. از آثار معروف او دیوان اشعارش به نام مرآت المحققین را می‌توان نام برد.
